به قلم : سعید مقصودی

برای آغاز سخن باید گفت با عنایت به نظام ساختاری ، تحلیل جامعه شناختی و مداقه درخانواده ها ، طوایف و تفکر ایلیاتی مردمان حوزه رشته کوه زاگرس ، از گذشته های دور تا کنون فرهنگ و ایدیولوژی طنازی و بذله گویی در میان این مردمان به وفور حضور و ظهور و بروز داشته به طوری که همواره در میان اقوام زاگرس نشین در هنگامه ی انجام مراسمات سنتی ، باستانی ، فولک و حتی زندگی روزمره و روتین آنان رویکرد تیتالی ، شادی و شوخ طبعی نمایان بوده و هست گواه این مدعا را می توان در دستمال های رقصان سر چوپی در عروسی ها ، نوای نی چوپانان و مکتوبه های قشر روشنفکر این مردمان مشاهده نمود

تیتال در لغت به معنای چابلوسی ، فریب و نیرنگ می باشد اما در ادبیات فولک و تخصیص خورده ماخذ آن یعنی زبان لری و لکی ( استان ایلام ، لرستان ، چهار محال و بختیاری ، کهکیلویه و بویر احمد ) به معنای خوشمزگی ، شوخی و بذله گویی های فکاهی گونه از آن یاد شده که گاه آمیخته با مسائل مبتلابه اجتماعی نیز می باشد

از آن جا که کتب مرجع و قابل استناد زیادی جهت گریز به موضوع فوق الذکر موجود نمی باشد نگارنده بیشتر سعی بر تمرکز نقل سینه به سینه ریش و گیس سفیدان حوزه جغرافیایی مذکور داشته تا شاید از این محمل هر چه بهتر بتوان به سر منزل مقصود نیل کرد

و پر واضح است که قوی ترین قلم ها در مقابل سپیدی مو در قلمدان زمین گیر می شوند

آن چه که مشخص نمود می نماید آن است که قدمای ما شخصی که به اجرای نمایش تیتال می پرداخته را ” تیتال کَر ” به معنای بازیگر تیتال و فعل انجام شده ایشان را ” تیتالی ” به معنای نمایش طنز نام گذاری کرده اند و باز می توان به صراحت بیان داشت تیتال کَر در میان مردم ایل و تبار از احترام و جایگاه خاصی برخوردار بوده است تا بدان جا که بسیاری از تیتال کَر ها عاقد عقد نکاح و طلاق و آمر مراسمات دفن میت نیز بوده اند نظر به اهمیت ویژه آداب و رسوم مذهبی و عقیدتی در میان مردم زاگرس نشین سپردن این امر به شخص و اشخاص تیتال کَر نشانگر ارج و قرب این افراد در میان قاطبه مردم بوده است

در یک تقسیم بندی کلی می توان تیتال بازی مردم زاگرس نشین را به دو قسم تقسیم نمود

یکم : تیتال بازی که هدف از آن صرفا شوخی ، بذله گویی ، فکاهه و به قول منور الفکر های اروپایی کمدی صرف می باشد که منظور و مقصود خاصی ( به لحاظ جامعه شناختی ، روانشناسی و .. ) را دنبال نمی کرده و تیتال کَر ها تنها با پوشیدن لباس ها ، گریم های اگزجره و بزرگ نمایی شده در مراسمات خاص همچون ضیافت ها ، عروسی ها . ختنه سوری . چهارشنبه سوری ، شب یلدا و اعیاد همچون نوروز ، سیزده به در و از این دست مناسبت های همه گیر به اجرای برنامه های شاد و بیان فکاهی های دم دستی و همه پسند در میان عامه مردم می پرداختند که از این طریق به عنصر جدانشدنی گردهمایی های ابا و اجدادی ما تبدیل شده اند و خنده و گهگاه قهقهه را بر روی لب های حضار می نشاندند که حتی تائید و تشویق خوانین زمان خویش را نیز به دست می آورند و این باعث می شد از صله و تحفه بزرگان بی بهره نمانند

شبیه این افعال تیتال کَر خودمان را می توان در نمایش های سیاه بازی و تخت حوضی فرهنگ پارسی کشورمان نیز به وضوح مشاهده نمود

دوم : تیتال گری که بیان گر دردها ، زشتی ها ، آلام ، نارسایی ، کمبود و .. زمانه خویش بوده که اغلب توسط قشر روشنفکر جامعه مذکور یا لااقل توسط تیتال کَر هایی که سواد خواندن و نوشتن داشتند اجرا می شده به گونه ای که شخص تیتال کَر به میانه ایل یا روستا آمده و با تهییج مردم شروع به بیان طنز تلخی از ناعدالتی ، ناملایمت و حق خوری که در حق خود یا غیر شده می کرده آن هم بدون هیچ گریم ، دکور یا هیچ آکسسوار خاصی و حتی به جرات باید عرضه داشت این عمل عاری از هرگونه وجهه یا هدف نمایشی بوده است اما به مرور زمان شکل نمایش و تیتال به خود گرفته است

شاید بتوان گفت این فعل صرفا یک بیان اعتراضی از حقی سرکوب شده بوده که در بیشتر موارد هم با سرکوب شدید عوامل خان ، والی یا .. مواجه می شده و ادعای گزافی نیست اگر مطرح نمود که این نوع از نمایش را می توان سر آغاز نمایش سبک خیابانی دانست که سال ها بعد توانسته به حوزه نمایشی مملکت ما وارد شود

در پایان باید عرض کرد از دید نگارنده این مقاله اصولا فرهنگ فولک هر دیار و مملکتی خاصه موضوع مورد بحث ( فرهنگ غنی زاگرس عزیز ) پر از نانوشته ها ، ناگفته ها ، ناشنیده ها و نادیده های سحر انگیز می باشد پس بر هر صاحب تفکری رواست که به سهم خود به شناساندن ، طبقه بندی ، رمز گشایی و انتشار این گنجینه لایتناهی بپردازد علی ای الحال نگارنده این مطلب سعی بر آن داشته در حد اندوخته های اندک خود به بیان درست و جامعی ( در جمیع انظار ) از مطالب فوق الذکر بپردازد

امید که شرمنده قلم نشویم ..

سعید مقصودی / کارشناسی ارشد حقوق جزا / محقق ، کارشناس ، فعال ادبیات و فرهنگ فولکلور